Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, staat voor een belangrijke hervorming van de financiële verdeling binnen de Europese Unie. Dit plan moet de Commissie meer invloed geven om economische hervormingen af te dwingen bij lidstaten. (zie video)
Het voorstel komt op een moment dat de huidige Europese begroting bijna afloopt en de onderhandelingen over de nieuwe, meerjarenbegroting voor de periode 2028-2034 al op gang komen. Deze hervorming kan grote gevolgen hebben voor de toewijzing van fondsen aan EU-landen.
Grote verschuivingen in begroting voorgesteld
Uit een uitgelekte interne presentatie van de Commissie blijkt dat de traditionele geldstromen, zoals landbouwsubsidies en cohesiefondsen, mogelijk op de schop gaan. Deze fondsen vormen samen momenteel twee derde van de totale EU-begroting.
Het voorstel zou betekenen dat het geld niet langer via deze specifieke subsidies loopt, maar direct naar de hoofdsteden van de lidstaten wordt gestuurd. De nieuwe begroting zou in plaats van honderden kleine fondsen slechts 27 grote fondsen bevatten, één voor elke lidstaat.
Om toegang te krijgen tot deze fondsen, zullen de lidstaten hervormingen moeten doorvoeren op economisch gebied. Denk bijvoorbeeld aan hervormingen in de pensioensystemen of arbeidswetten.
De Europese Commissie stelt dat geld voor bijvoorbeeld sociale woningbouw gekoppeld kan worden aan maatregelen om de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt te verkleinen.
Begroting van 1.200 miljard euro
De voorgestelde begrotingswijziging is ambitieus, met een totaal van 1.200 miljard euro beschikbaar voor de komende zeven jaar. Dit geld is bedoeld voor investeringen in belangrijke Europese prioriteiten, zoals digitalisering, industriepolitiek en vergroening.
Deze hervormingen zullen de EU-landen verplichten om economische aanpassingen door te voeren in ruil voor geld uit Brussel. Voorstanders van het plan benadrukken dat het geld veel efficiënter kan worden besteed door deze directe koppeling van hervormingen aan subsidies.
Daarnaast kan de Commissie de fondsen gerichter inzetten voor grote, grensoverschrijdende doelen in plaats van vast te zitten aan decenniaoude subsidies, zoals de landbouwsubsidies.
Het coronaherstelfonds als inspiratie
Het voorgestelde systeem is geïnspireerd door het coronaherstelfonds, dat de EU in 2020 instelde om de sociale en economische gevolgen van de coronapandemie te verlichten. Dat fonds bestond uit 750 miljard euro aan subsidies en leningen, die alleen werden uitgekeerd onder strikte voorwaarden.
Nederland speelde destijds een belangrijke rol bij het afdwingen van deze voorwaarden, maar kreeg zelf ook te maken met strenge eisen. Zo werd van Nederland verwacht dat het de hypotheekrenteaftrek zou afbouwen en contante betalingen boven de 3.000 euro zou verbieden om witwassen tegen te gaan.
Hoewel het kabinet weigerde de hypotheekrenteaftrek aan te pakken, werd het verbod op grote contante betalingen uiteindelijk wel aangenomen door de Tweede Kamer. Dit soort spanningen zal vaker voorkomen als de koppeling tussen hervormingen en Europese subsidies een vast onderdeel wordt van de EU-begroting.
Toekomstige confrontaties
Er wordt gevreesd dat de Europese Commissie in de toekomst niet alleen meer macht wil, maar ook meer geld zal vragen van de lidstaten. Nederland, dat al langer pleit voor een vermindering van de afdracht aan de EU-begroting, zal waarschijnlijk fel tegen dit voorstel zijn. De discussie over de omvang en verdeling van de EU-begroting is dan ook nog lang niet voorbij.
Von der Leyen zelf lijkt vastberaden om van deze hervormingen een belangrijk speerpunt te maken. Ze wil in haar tweede termijn als voorzitter van de Commissie de EU begroting moderniseren en versterken.
Haar nieuwe begrotingscommissaris, Piotr Serafin, heeft de taak gekregen om cruciale hervormingen te koppelen aan Europese investeringen. Een van de manieren waarop Von der Leyen dit wil doen, is door nieuwe eigen middelen te genereren voor de EU, zoals de recent ingestelde importtarieven op Chinese elektrische auto’s.
Een sterker Europa?
Met dit hervormingsplan wil Von der Leyen de macht van de Commissie vergroten en de invloed van individuele lidstaten verkleinen. De afgelopen jaren had de Commissie vaak moeite om haar wil door te drukken, doordat de nationale regeringen hun eigen prioriteiten hadden. Door voorwaarden te verbinden aan de toegang tot Europese fondsen, hoopt de Commissie dat te veranderen.
Ursula von der Leyen trad in 2019 onverwacht aan als voorzitter van de Europese Commissie. Dit gebeurde nadat de kandidaturen van Manfred Weber en Frans Timmermans mislukten. Sindsdien heeft Von der Leyen veel ervaring opgedaan.
Vooral tijdens de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne stond ze voor grote uitdagingen. In de nieuwe Europese Commissie lijkt haar team sterker dan voorheen. Dit komt mede doordat grote tegenhangers zoals Timmermans en de Franse Thierry Breton niet langer deel uitmaken van de Commissie. Hierdoor heeft Von der Leyen nu meer ruimte om haar stempel te drukken op het beleid.
Nu ze de leiding heeft over een Commissie zonder sterke vicepresidenten, lijkt Von der Leyen klaar om de teugels strakker aan te trekken. Met haar hervormingsplannen kan ze in de toekomst een nog grotere rol spelen in de verdeling van de Europese middelen.
