De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) kampt met een sterk stijgend aantal rechtszaken, ingediend door asielzoekers. Deze groep eist steeds vaker dwangsommen vanwege de lange wachttijden bij de afhandeling van hun asielaanvragen.
Veel asielzoekers die een negatieve beslissing van de IND ontvangen, gaan bovendien in beroep. Dit leidt tot een grote toename in het aantal juridische procedures, wat een flinke druk legt op de toch al overbelaste asielketen.
Sterke toename van rechtszaken tegen de IND
De IND heeft de afgelopen tijd te maken gekregen met een aanzienlijke stijging van het aantal rechtszaken binnen het asielrecht. Volgens de Raad voor de Rechtsbijstand kwamen er vorig jaar bijna 45.500 zaken binnen.
Dit jaar lijkt dat aantal nog hoger uit te vallen. Uit de laatste cijfers blijkt dat er in 2024 al 56.000 juridische procedures zijn gevoerd. Dit aantal omvat niet alleen asielzaken, maar ook andere kwesties binnen het immigratierecht. De IND, die ongeveer honderd juristen in dienst heeft voor asielzaken, staat onder grote druk door de vele juridische stappen die worden ondernomen.
Dwangsommen stapelen zich op
Een van de belangrijkste oorzaken van de toegenomen juridische druk is het aantal dwangsommen dat de IND moet betalen aan asielzoekers. Sinds een uitspraak van de Raad van State eind 2022, kunnen rechters de IND weer verplichten dwangsommen te betalen wanneer asielaanvragen niet binnen vijftien maanden worden behandeld.
Dit heeft ertoe geleid dat veel asielzoekers juridische stappen ondernemen om te protesteren tegen de lange wachttijden. Tot en met augustus van dit jaar heeft de IND bijna 20 miljoen euro aan dwangsommen moeten uitkeren.
Volgens de IND-woordvoerder helpt dit echter niet om de procedures te versnellen. “Dwangsommen dragen niet bij aan snellere beslissingen. We willen op tijd beslissen, maar dat lukt gewoon niet door de drukte,” aldus de woordvoerder.
Nieuwe wetgeving om wachttijd-dwangsommen te beperken
Ondanks dat de Tweede Kamer afgelopen zomer instemde met het schrappen van de automatische dwangsommen bij te lange wachttijden, blijft het mogelijk om via de rechter dwangsommen op te leggen.
De gemiddelde dwangsom bedraagt 100 euro per dag, met een maximum van 7500 euro per asielzoeker. Dit zorgt voor een aanzienlijke financiële druk op de IND, terwijl de procedures zelf ook tijdrovend blijven.
De tijd die besteed wordt aan het behandelen van ingebrekestellingen en juridische procedures, gaat ten koste van de afhandeling van nieuwe aanvragen. Het ministerie van Asiel en Migratie erkent dat het verhogen van de capaciteit van de IND een tijdrovend proces is en dat er op korte termijn weinig verbetering te verwachten is.
Veel afgewezen asielzoekers gaan in beroep
Een ander probleem waar de IND mee kampt, is dat een groot deel van de afgewezen asielzoekers in beroep gaat tegen de beslissing. De IND rapporteert dat in het huidige jaar maar liefst 88% van de beroepen ongegrond werd verklaard, wat betekent dat de oorspronkelijke beslissing van de IND overeind bleef.
Slechts in 12% van de gevallen moest de IND de aanvraag opnieuw bekijken. Tijdens deze juridische procedures mogen asielzoekers vaak in Nederland blijven, wat de druk op de opvangcapaciteit verder vergroot. Het indienen van beroep verlengt de doorlooptijd van de procedures, wat weer bijdraagt aan de overbelasting van het systeem.
Asieladvocaten profiteren
Asieladvocaten profiteren flink van de vele juridische procedures rondom asielaanvragen. Ze staan asielzoekers bij, waarbij de kosten worden vergoed door de staat. In 2023 ontvingen deze advocaten gezamenlijk een compensatie van maar liefst 32,7 miljoen euro. Dit bedrag is inclusief reiskosten en btw.
Momenteel zijn er 393 advocaten geregistreerd die zich hebben gespecialiseerd in asielrecht. Sommige advocaten krijgen kritiek omdat ze de procedures zouden rekken door herhaaldelijk nieuwe informatie aan te dragen of door steeds weer naar de rechter te stappen.
Het kabinet heeft in het regeerprogramma aangekondigd dat het aantal keren dat juridische bijstand wordt verleend, zoveel mogelijk moet worden beperkt. Deze maatregel is bedoeld om misbruik van het systeem tegen te gaan en de druk op de asielketen te verlichten.
Asielprocedures versoberen en instroom beperken
Asielminister Marjolein Faber (PVV) werkt aan plannen om de asielprocedure te versoberen. Zo wil ze onder andere het hoger beroep in asielzaken afschaffen en gratis juridische bijstand bij vervolgaanvragen beperken.
Ook de vergoedingen voor advocaten worden mogelijk verder beperkt, afhankelijk van de hoeveelheid werk die een zaak met zich meebrengt. Faber stelt dat het noodzakelijk is de instroom van asielzoekers te verlagen om de druk op de asielketen structureel te verminderen.
“Het kabinet zet daar vol op in,” aldus de minister. Ze benadrukt dat de IND zich blijft inzetten om aanvragen binnen de wettelijke termijn af te handelen, maar dat structurele verbeteringen tijd kosten.
De IND staat dus voor grote uitdagingen, waarbij de combinatie van wachttijden, juridische procedures en dwangsommen het systeem zwaar belast. De aangekondigde versoberingen van de asielprocedure en de plannen om de instroom te beperken, moeten op termijn verlichting bieden.
