Met nog één dag te gaan tot de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober zorgt de nieuwste peiling van Ipsos I&O voor opschudding in de politieke wereld. De PVV van Geert Wilders verliest drie zetels en komt uit op 26, terwijl het CDA van Henri Bontenbal vijf zetels inlevert en terugvalt naar 20. De peiling, uitgevoerd in opdracht van het programma Pauw & De Wit, laat zien dat de strijd in de slotfase van de campagne nog lang niet beslist is.
CDA zwaar geraakt door uitspraken van Henri Bontenbal
Het forse verlies van het CDA wordt volgens Ipsos I&O rechtstreeks gekoppeld aan de omstreden uitspraken van partijleider Henri Bontenbal in het programma Nieuwsuur. Daar reageerde hij op het verhaal van een homoseksuele scholier die zich niet welkom voelde op een reformatorische school. Bontenbal zei toen dat de leerling in dat geval “ook naar een andere school kan gaan”. Die opmerking leidde tot felle kritiek en een storm aan reacties in de media.
Hoewel Bontenbal later openlijk spijt betuigde en zijn excuses aanbood, is de schade al aangericht. Uit de cijfers blijkt dat het CDA vijf zetels verliest, waarvan vier lijken te zijn overgelopen naar D66. Progressieve kiezers die eerder nog op de christendemocraten stemden, lijken massaal te zijn afgehaakt. De peiling laat zien hoe één ongelukkige uitspraak in de eindfase van een campagne grote gevolgen kan hebben.
PVV zakt weg richting verkiezingsdag
Ook de PVV van Geert Wilders moet inleveren in de slotfase. De partij, die in de huidige Tweede Kamer nog 37 zetels heeft, zakt in de peiling van 29 naar 26 zetels. Onderzoekers verklaren het verlies door groeiende twijfel onder kiezers over de kans dat de PVV echt mag meeregeren. Een deel van de aanhang zou zijn uitgeweken naar partijen als de VVD en JA21, die zich sterker positioneren aan de rechterkant van het politieke spectrum.
Daarnaast groeit volgens Ipsos I&O de kritiek op de toon van Wilders. Tijdens een campagnemoment in Volendam sprak hij fel over partijen die zijn partij uitsluiten. “Als de PVV woensdag de grootste wordt, en jullie laten ons in de steek, dan is de democratie dood in Nederland”, zei Wilders. Zijn uitspraak werd met gejuich ontvangen door zijn achterban, maar zorgt bij gematigde kiezers juist voor twijfel.
Rob Jetten stuwt D66 omhoog in slotfase
Waar de PVV en het CDA terrein verliezen, lijkt D66 juist een duidelijke winnaar in de laatste week voor de verkiezingen. De partij stijgt met vier zetels naar 22. Volgens Ipsos I&O komt dat vooral door de persoonlijke populariteit van lijsttrekker Rob Jetten, die de afgelopen weken zichtbaar beter scoorde in imago-onderzoek. Zijn rapportcijfer onder kiezers steeg van een 5,3 naar een 5,8.
De groei van D66 is vooral te danken aan progressieve kiezers die duurzaamheid, gelijke rechten en onderwijs belangrijk vinden. Deze groep, die eerder nog deels bij het CDA zat, lijkt nu bewust voor D66 te kiezen. Daarmee is de strijd om de tweede plaats spannender dan ooit, met GroenLinks-PvdA op kleine afstand.
VVD profiteert van oproep tot centrumrechts kabinet
De VVD van Dilan Yeşilgöz stijgt licht en komt volgens Ipsos I&O uit op zestien zetels. Hoewel dat binnen de foutmarge valt, is er volgens onderzoekers sprake van een kleine opwaartse trend. Yeşilgöz lijkt succes te boeken met haar herhaalde oproep voor een centrumrechts kabinet, waarin de VVD wil samenwerken met partijen als D66, JA21, CDA en BBB.
Die boodschap valt goed bij rechtse en gematigde kiezers die een samenwerking met GroenLinks-PvdA niet zien zitten. Door de stijging van D66 en VVD blijft de afstand tussen de vier grootste partijen minimaal. GroenLinks-PvdA staat stabiel en deelt de tweede plaats met D66. Daarmee lijkt Nederland af te stevenen op een nek-aan-nekrace, waarin elke stem de doorslag kan geven.
Slotpeilingen vaak onbetrouwbaar
Ipsos I&O plaatst wel een duidelijke kanttekening bij de cijfers. In eerdere verkiezingsjaren weken slotpeilingen regelmatig af van de uiteindelijke uitslag. In 2017 bedroeg de afwijking maar liefst 22 zetels: GroenLinks werd toen op twintig zetels gepeild, maar haalde er veertien, terwijl de VVD juist beter presteerde met 33 zetels in plaats van 27.
Ook in 2021 zaten de voorspellingen ernaast. D66, toen onder leiding van Sigrid Kaag, werd op negentien zetels gepeild maar eindigde met 24. En twee jaar geleden miste Ipsos I&O de spectaculaire opmars van de PVV: de partij kreeg toen 28 zetels voorspeld, maar haalde er uiteindelijk 37. De totale afwijking bedroeg toen 24 zetels.
Met de verkiezingsdag voor de deur blijft het onzeker of de huidige cijfers representatief zijn voor de uiteindelijke uitslag. Eén ding is duidelijk: het politieke speelveld is nog volop in beweging. De kleinste verschuiving in stemmen kan bepalen wie de leiding neemt in de formatie en wie straks het initiatief krijgt om een nieuw kabinet te vormen.
