In een recente tweet uitte Thierry Baudet, politicus van Forum voor Democratie, zijn mening over de rol van ambtenaren en de politieke verantwoordelijkheid rondom het uitroepen van een asielcrisis. In de Tweede Kamer stelde hij dat ambtenaren slechts advies geven en dat het kabinet uiteindelijk beslist of een asielcrisis wordt uitgeroepen (zie video).
Zijn stelling luidde: “Ambtenaren geven enkel advies, maar het wel of niet uitroepen van een asielcrisis is uiteindelijk een politieke afweging. Als het kabinet een asielcrisis wil uitroepen, dan kan dat dus gewoon.”
Dit roept de vraag op wat de wet hierover zegt. Het uitroepen van een crisissituatie, zoals een asielcrisis, valt onder het besluitvormingsproces van de regering. Dit is een bevoegdheid die primair bij het kabinet ligt, met raadpleging van ambtenaren die hen informeren en adviseren op basis van feitelijke informatie.
Wat zegt de wet?
Het Nederlands staatsrecht is duidelijk over de rolverdeling tussen ambtenaren en de politiek. Artikel 42 van de Grondwet stelt:
“De Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk.”
Dit betekent dat ministers, en daarmee het kabinet, eindverantwoordelijk zijn voor alle politieke beslissingen. Ambtenaren ondersteunen in de uitvoering en adviseren waar nodig, maar het besluit om bijvoorbeeld een crisis uit te roepen ligt bij de politiek zelf.
Ambtenaren hebben een dienende en adviserende functie, en hun adviezen binden het kabinet niet. Dit benadrukt de scheiding tussen beleid (politieke verantwoordelijkheid) en uitvoering (ambtelijke ondersteuning).
Baudet’s opmerking raakt hiermee een kernpunt van het staatsrecht: politieke beslissingen, zoals het uitroepen van een crisis, zijn het domein van het kabinet, niet van de ambtenarij. Het is een politiek oordeel, dat afhangt van de inschatting van de ernst van de situatie en de bereidheid om op een bepaalde manier te handelen.
‘Ambtenaren adviseren, wij besturen’ – Minister Faber
Hoewel ambtenaren onmisbaar zijn voor de werking van de overheid door hun adviesrol, ligt de verantwoordelijkheid voor het nemen van beslissingen, zoals het uitroepen van een asielcrisis, bij de politiek. Baudet benadrukt hiermee terecht dat het kabinet, en niet de ambtenaren, de uiteindelijke beslissing neemt.
